Türkiye, Suriye iç savaşının başlamasından bu yana milyonlarca Suriyeli mülteciye ev sahipliği yapmaktadır. Ancak bu kişilerin hukuki statüsü, uluslararası mülteci hukukundan ve Türkiye’nin kendi yasal düzenlemelerinden kaynaklanan özel bir çerçeveye sahiptir. Türkiye’deki Suriyeliler, genel anlamda “mülteci” statüsünde olmayıp, “geçici koruma” rejimi altında bulunmaktadır. Bu yazıda, Türkiye’deki Suriyeli mültecilerin hukuki statüsünü, geçici koruma rejiminin getirdiği hak ve yükümlülükleri ve gelecekteki hukuki olasılıkları ele alacağız.
1. Türkiye’deki Geçici Koruma Rejimi
Türkiye, 1951 Cenevre Sözleşmesi’ni coğrafi sınırlama ile kabul eden nadir ülkelerden biridir. Bu sınırlamaya göre, sadece Avrupa Konseyi üyesi ülkelerden gelen sığınmacılar “mülteci” statüsü alabilmektedir. Bu nedenle, Suriye’den gelenler için “mülteci” statüsü yerine “geçici koruma” statüsü uygulanmaktadır.
2013 yılında kabul edilen Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) ve 2014 yılında yürürlüğe giren Geçici Koruma Yönetmeliği, Türkiye’deki Suriyelilerin hukuki statüsünü belirleyen temel yasal metinlerdir. Bu düzenlemelere göre, Suriyeliler “geçici koruma” kapsamında olup, sınır dışı edilme yasağı ve temel hizmetlere erişim gibi haklara sahiptirler.
2. Geçici Koruma Statüsünün Sağladığı Haklar
Geçici koruma altındaki Suriyeliler, belirli haklara ve hizmetlere erişim imkânına sahiptir:
- Sağlık Hizmetleri: Geçici koruma altında olan Suriyeliler, kayıtlı oldukları illerde ücretsiz sağlık hizmetlerinden yararlanabilirler.
- Eğitim: Çocuklar, kamu okullarına gidebilir veya Geçici Eğitim Merkezlerinde eğitim alabilirler. Ayrıca, üniversiteler Suriyeli öğrencilere özel kontenjanlar sağlamaktadır.
- Çalışma Hakkı: 2016 yılında yapılan düzenleme ile Suriyelilere çalışma izni alma hakkı tanınmıştır. Ancak, çalışma izni belirli şartlara bağlıdır ve genellikle kayıtlı oldukları illerde geçerlidir.
- Sosyal Yardımlar: Avrupa Birliği destekli Sosyal Uyum Yardımı (SUY) programı gibi bazı maddi yardımlardan faydalanabilirler.
3. Geçici Koruma Rejiminin Sınırlamaları
Geçici koruma rejimi, Suriyelilere kalıcı bir hukuki statü sağlamamaktadır. Bu nedenle:
- Vatandaşlık: Geçici koruma statüsü, doğrudan Türk vatandaşlığına geçiş sağlamaz. Ancak, bazı Suriyeliler “istisnai vatandaşlık” yoluyla Türk vatandaşı olabilmektedir.
- Seyahat Kısıtlamaları: Geçici koruma altındaki kişiler, kayıtlı oldukları il dışına çıkmak için Göç İdaresi’nden izin almak zorundadır.
- Kalıcı Çözüm Eksikliği: Geçici koruma, Suriyelilere sınırlı haklar sağlarken, uzun vadede kalıcı entegrasyon konusunda belirsizlikler içermektedir.
4. Geleceğe Dair Olası Senaryolar
Türkiye’deki Suriyelilerin geleceği konusunda farklı senaryolar öne çıkmaktadır:
- Geri Dönüş: Türkiye’deki yetkililer ve uluslararası toplum, Suriyelilerin güvenli ve gönüllü dönüşünü teşvik etmektedir. Ancak, Suriye’deki mevcut durum nedeniyle bu seçenek halen sınırlıdır.
- Kalıcı Entegrasyon: Uzun süredir Türkiye’de yaşayan Suriyeliler için entegrasyon süreçleri hızlandırılabilir. Çalışma izinlerinin artırılması ve eğitim sistemine daha fazla erişim sağlanması gibi adımlar bu süreci destekleyebilir.
- Üçüncü Ülkeye Yerleştirme: Bazı Suriyeliler, Avrupa ülkeleri veya Kanada gibi üçüncü ülkelere yerleştirilebilir. Ancak, bu süreç oldukça sınırlıdır.
Sonuç
Türkiye’deki Suriyelilerin hukuki statüsü, geçici koruma rejimi çerçevesinde şekillenmektedir. Bu statü, temel haklara erişim sağlasa da kalıcı bir çözüm sunmamaktadır. Önümüzdeki yıllarda Türkiye’nin, Suriyelilerin entegrasyonu ve geleceği konusunda daha net politikalar belirlemesi beklenmektedir.